Г. Нямсамбуу “Улаанбаатар” 2009 он,

Улаанбаатар xотын 370 жилд зориулж гаргасан товхимол

• 1990 оноос хойш Монгол Улсын нийгэм, улс төр, эдийн засаг, эрх зүйн зэрэг тогтолцоо бүхэлдээ өөрчлөгдөн манай улс ардчилсан хөгжлийн замд орсноор Улаанбаатар хот шинэ хөгжлийн үеэ эхлүүлсэн гэж хэлж болно. 1992 оны шинэ Үндсэн хуулиар нийслэл хотыг туг, бэлэг тэмдэгтэй байхаар хуульчилсан. Түүнчлэн 1994 онд Нийслэлийн эрх зүйн байдлын тухай хууль батлагдаж үйл ажиллагааны чиг үүрэг, түүнийг хэрэгжүүлэх санхүүгийн эх үүсвэр, удирдлагын эрх хэмжээ, нийслэлээс аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэд болон засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн бусад нэгжтэй харилцах эрх зүйн үндсийг тодорхой болгосон.

                     Улаанбаатар хотын туг                               Улаанбаатар хотын бэлэг тэмдэг

• Олон зуунаар өртөөлөн шалгарсан уламжлалт нүүдлийн өв соёлын үнэт зүйлст хүндэтгэлтэй хандан, хүнээ эрхэмлэн дээдэлсэн, байгаль орчинд ээлтэй, газар нутгийнхаа онцлогт зохицсон, дэлхийн зах зээлд өрсөлдөх чадвартай, өндөр технологид суурилсан үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, эдийн засагтай, Монгол үндэстний хэв маяг, дүр төрх бүхий ухаалаг нийслэл болно.

• 2030 он гэхэд нийслэл маань
  • Эрүүл, аюулгүй ногоон хот
  • Амьдрахад таатай
  • Сайн засаглалтай, хууль эрхзүйн орчин нь бүрдсэн
  • Эрчимтэй хөгжиж буй дагуул хот, тосгодтой
  • Азийн аялал жуулчлалын төв
  • Хөгжилтэй орнуудын нийслэл хотуудын жишигт хүрсэн “Дэлхийн хот” болно.

Хотын иргэний эдлэх эрх
• Эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах, орчны бохирдол, байгалийн тэнцэл алдагдахаас хамгаалагдах
• Хотынхоо удирдлагыг сонгох, түүнд сонгогдох
• Хөдөлмөрийн захад бүртгэлтэй оршин суугч нь хотын аж ахуйд ажлын байр хуваарилахад тэргүүн ээлжинд хангагдах
• Аливаа асуудлаар нийслэл, дүүргийн удирдлагад санал хүсэлтээ гаргах
• Хот төлөвлөлтийн үйл ажиллагаанд оролцох, сайхан хотын төлөө санал бодлоо хэлэх
• Гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар нийслэлд 0.07 га хүртэл газрыг нэг удаа үнэгүй өмчлөх
• Аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэний явуулж байгаа үйл ажиллагаа нь эрүүл ахуйн нөхцөл, шаардлагыг хангаагүй бол холбогдох этгээдэд шаардлага тавих, эрх бүхий байгууллагад мэдэгдэх, шийдвэрлүүлэх эрхтэй.

Хот, тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 30-р зүйл

Хот байгуулалтын тухай хуулийн 17-р зүйл

Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулийн 7-р зүйл

Эрүүл ахуйн тухай хуулийн 14-р зүйл

Хотын иргэний хүлээх үүрэг
• Нийслэл хотын татвараа хугацаанд нь төлөх
• Нийслэлийн удирдлагаас нийтээр дагаж мөрдөхөөр гаргасан шийдвэр, тогтоосон журмыг сахих, гэмт хэрэг, хэв журмын зөрчилтэй тэмцэх ажилд оролцох
• Нийслэлийн бүх шатны удирдлагаас зохиож буй ажил, нийслэлийг хөгжүүлэх үйлсэд идэвхтэй оролцож, хотын аж ахуй, нийтийн үйлчилгээний байгууламжийг зориулалтын дагуу эзэмшиж, хайрлан хамгаалах, ариун цэврийг сахих, гудамж талбайг цэвэр байлгах
• Нийслэл хотын оршин суугчийн хууль ёсны баримт бичгийн зөрчилгүй байх
• Хотын хэмжээнд зохиогдож буй тохижилт, үйлчилгээ, цэвэрлэгээнд оролцох
• Хотын ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу өөрийн орон байрыг тохижуулах, орчноо цэвэр, үзэмжтэй байлгах
• Хотын эдэлбэр газарт байгаа өөрийн эзэмшлийн газрыг эрүүл ахуйн шаардлагад нийцүүлж үр ашигтай ашиглах зэрэг үүрэг хүлээдэг.

Нийслэлийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 13-р зүйл

Хот, тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 30-р зүйл

• Оршин сууж буй газрынхаа хог хаягдлыг цэвэрлэх болон зайлуулах олон нийтийг хамарсан ажилд оролцох
• Хог хаягдлаа зориулалтын саванд хийж, зориулалтын хогийн цэгт хаях
• Ил задгай хог хаягдал шатаахгүй байх
• Өөрийн эзэмшил, өмчлөлийн барилга барих, буулгах, засварлах тохиолдолд гарах хог хаягдлыг гэрээний үндсэн дээр зохих төлбөртэйгөөр эрх бүхий байгууллагад хандан хотоос зайлуулах
• Төвлөрсөн усан хангамж, ариутгах татуургын шугамд холбогдоогүй орон сууц, нийтийн байранд оршин суугчид нь бие засах газар, бохир усны цооног, хог хаягдлын савыг ариун цэврийн дүрэм, стандартын дагуу байгуулж ашиглах
• Хүн, мал, амьтны ялгадас, хаягдлаар хотын гудамж талбай, зүлэг, ногоон байгууламж, орон сууц, түүний орчныг бохирдуулахгүй байх, мал, амьтнаас хүнд халдварладаг өвчнөөс сэргийлэх арга хэмжээ авах
• Үүссэн аюултай хог хаягдал, түүний эх үүсвэрийн талаар төрийн болон нутгийн захиргааны байгууллагад мэдээлэх.
  

Монгол Улсын нэгдсэн төсөв нь үндсэн 5 бүрдэл хэсэгтэй бөгөөд үүний нэг нь “Орон нутгийн төсөв” (Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн засаг захиргааны үйл ажиллагааны төсөв) юм. Орон нутгийн төсөв гэсэн хэсэгт нийслэл, дүүрэг, хороо болон Орон нутгийн хөгжлийн сан (ОНХС)-ийн төсөв хамаардаг. Төсвийн тухай хуульд орон нутгийн төсөвт иргэд, олон нийтийн оролцоог хангахдаа ОНХС-ийн төсвийг төлөвлөх үйл явцтай уялдуулж өгсөн. Иймээс төсөв боловсруулах үйл явцад саналаа өгөхдөө ОНХС-ийн хөрөнгөөр хийгдэх арга хэмжээнд анхаарлаа хандуулаарай. 

ОНХС-ийн төсөвт ямар хэмжээний мөнгө хуваарьлагддаг, юунд зарцуулдаг талаарх дэлгэрэнгүй мэдээлэл авахыг хүсвэл www.tusuv-oronnutag.mn сайт руу орж үзнэ үү.

• Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасны дагуу орон нутгийн чанартай асуудлыг шийдэх, төрийн эрх барих үйл хэрэгт ард түмний оролцох оролцоог зохион байгуулах ажил нь хорооны Иргэдийн нийтийн хурал (ИНХ)-ын үндсэн үүрэг юм. Анх баг, хороо нь ард иргэдийн үүсгэл санаачилгын байгууллага байсан нь Үндсэн хуульд тусгалаа олж иргэдийн шууд оролцооны байгууллага болсон байна.
• ИНХ нь Төсвийн тухай хуулийн 60 дугаар зүйлд заасан “Орон нутгийн хөгжлийн сан”-ийн хөрөнгийг захиран зарцуулах ажлыг олон нийтийн оролцоонд тулгуурлан зохион байгуулж, хэрэгжүүлэх үүрэг хүлээдэг. Тиймээс иргэд энэ сангийн хөрөнгийг амьдарч буй хорооныхоо юунд зарцуулахад саналаа өгдгөөрөө төсөвт шууд оролцож буй хэрэг юм.
• Энэ нь өмнөх бүлэгт дурдсан шиг хэн нэгнийг сонгож, өөрийгөө төлөөлүүлэхгүйгээр шийдвэр гаргах үйл явцад өөрөө биечлэн шууд оролцох боломжтойгоороо чухал онцлогтой. Тиймээс хорооны Иргэдийн нийтийн хурал нь иргэдтэйгээ шууд харьцаж, иргэдийнхээ санал бодлыг хамгийн түрүүнд сонсож, илүү оновчтой, иргэдэд ойр шийдвэр гаргадаг байгууллага юм.

• Улс төрийн нам, төрийн бус байгууллагын зарлага
• Үндэсний баяр наадмаас бусад баяр, ойн арга хэмжээ, шашны зан үйлийн болон ёслолын зардал
• Нийтийн эрх ашигт нийцээгүй үйл ажиллагаа
• Зээл олгох, санхүүгийн үр дагавар бүхий баталгаа гаргах, хохирлыг нөхөн төлөх үүрэг авах
• Орон нутгийн иргэдийн саналыг аваагүй, орон нутгийн төсвийн төлөвлөгөөнд тусгаж батлаагүй зардал, арга хэмжээ
• Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн удирдлагыг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой урсгал зардал, үндсэн хөрөнгө
• Орон нутгийн төсвөөс санхүүждэг байгууллагуудаас бусад байгууллагын санхүүжилт
• Тэтгэлэг, буцалтгүй тусламжийн санхүүжилт зэрэг болно.

Улсын болон орон нутгийн төсвөөс санхүүждэг бүх байгууллгууд иргэдийг мэдээллээр хангах үүрэг хүлээдэг. Үүнд байгууллага, хувь хүний болон улсын нууцад хамаарахаас бусад бүх төрлийн мэдээллийг Та хүсэх, авах эрхтэй. Тухайлбал, аль нэг байгууллагын үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, ашиглаж буй техник, технологи нь хүн амын эрүүл мэнд, хүрээлэн байгаа орчинд үзүүлж байгаа нөлөөллийг илтгэн харуулах мэдээлэл; хадгалалт хамгаалалтын горим нь зөрчигдсөнөөс хүн амын эрүүл мэнд, хүрээлэн байгаа орчинд аюул учруулж болзошгүй бүх төрлийн хорт, цацраг идэвхт бодисын хор хөнөөлийг тодорхойлсон мэдээлэл, төсөв санхүүгийн болон тендер, худалдан авалтын тухай мэдээлэл зэргийг авч болно.

Хуулиар нууцад хамааруулаагүй бүх төрлийн мэдээлэл буюу:

• Тухайн байгууллагын эзэмшилд байгаа бүх төрлийн мэдээ, баримт бичиг, гэрээтэй холбоотой мэдээлэл;
• Тухайн байгууллагын эзэмшилд байгаа эд зүйлтэй холбоотой мэдээлэл;
• Тухайн байгууллагын үйл ажиллагаатай холбоотой бусад мэдээлэл.

Хувь хүний нууцтай холбоотой мэдээлэл

Ардчилсан нийгэмд иргэнийг (хувь хүнийг) дээдэлдэг тул хүний эрхийг баталгаажуулахдаа бусдын эрхийг зөрчихгүй байх үүднээс хязгаарлалт хийдэг. Иймээс манай улсад хүний хувийн нууцыг “Хувь хүний нууцын тухай хууль”- иар хамгаалсан. Хуульд “Хүний хууль ёсны ашиг сонирхол, нэр төр, алдар хүндэд илтэд хохирол учруулж болзошгүй мэдээ, баримт бичиг, биет зүйлийг хувь хүний нууц гэнэ" гэж тодорхойлсон. Хувь хүний нууцад захидал харилцааны, эрүүл мэндийн, гэр бүлийн болон эд хөрөнгийн мэдээлэл хамаарна. Харин төрийн албан хаагчийн хувьд хөрөнгө, орлогынх нь талаарх мэдээллийг Та чөлөөтэй авах эрхтэй. Авлигатай тэмцэx газрын даргын 2012 онд баталсан “Албан тушаалтны хувийн ашиг сонирxлын болон xөрөнгө, орлогын мэдүүлгийн талаар мэдээлэл өгөx” журмын 4.2-т заасны дагуу Албан тушаалтны мэдүүлгийн талаар мэдээлэл аваx xүсэлтээ түүний удирдлагад буюу зөвшөөрөл олгоx эрx бүxий албан тушаалтанд xандаж бичгээр гаргана. Мэдээлэл аваx xүсэлтийн маягтыг энд дарж харна уу.

Хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах, шүүн таслах ажиллагааны явцын талаарх мэдээлэл

Хяналт шалгалт явуулах үүрэг бүхий байгууллагад шалгагдаж байгаа асуудлаарх мэдээлэл

Төрийн нууцын жагсаалт батлах тухай хуульд тусгагдсан мэдээлэл

Төрийн нууцын тухай хуулиар мэдээллийг доорх хүрээнд нууцлахаар тусгасан байдаг. Үүнд: үндэсний аюулгүй байдал, батлан хамгаалах, эдийн засаг, шинжлэх ухаан, технологи, тагнуул, сөрөх тагнуул, гүйцэтгэх ажлын талаарх мэдээлэл. Ер нь Төрийн нууцын жагсаалтыг батлах тухай хуулиар нууцад хамааруулах зүйлийн жагсаалтыг баталдаг. Одоогоор нийт 58 зүйлийг нууцлахаар хуульчилжээ. Харин Хууль гаргахгүйгээр Таны хүссэн мэдээллийг нууцлахыг хориглодог болохыг мэдэж байх нь чухал.

Төрийн өмчит болон төрийн өмчийн оролцоотой аж ахуйн нэгж шударга өрсөлдөөн, зах зээл, давуу талаа хамгаалах зорилгоор нууцалж хамгаалсан мэдээлэл.

Энэ хууль нь улсын болон орон нутгийн төсвөөс санхүүждэг дараах байгууллагад хамаарна. Үүнд, УИХ-ын Тамгын газар, Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар, Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газар, Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн ажлын алба, УИХ-аас байгуулдаг байгууллагууд /Авлигатай Тэмцэх Газар, Хүний эрхийн Үндэсний комисс, Үндэсний аудитын газар/, бүх шатны шүүх, прокурорын байгууллагаас гадна

• Бүх яамд болон төрийн захиргааны бусад байгууллага
• Бүх шатны засаг дарга нар, засаг даргын тамгын газар /нутгийн захиргааны байгууллагууд/
Бүх шатны иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын ажлын албад /нутгийн өөрөө удирдах ёсны байгууллагын ажлын алба/
• Орон нутгийн өмчит болон орон нутгийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээд /Багануур ХК, Оюу Толгой гэх мэт/
• Зарим төрийн бус байгууллага /төрийн гүйцэтгэх байгууллагын тодорхой чиг үүргийг гүйцэтгэж байгаа/
• Олон нийтийн радио, телевизийн байгууллага

Таны гаргах хүсэлт хувь хүн, эсвэл байгууллагын өмнөөс гаргаж байгаагаас хамаарч заавал байх мэдээлэл нь ялгаатай байна.

Хувь хүн буюу иргэн бол:

• Эцэг /эх/-ийн нэр, өөрийн нэр
• Оршин суугаа газрын хаяг
• Цахим шуудангийн хаяг, утасны дугаар
• Иргэний үнэмлэх болон түүнтэй адилтгах бичиг баримтын дугаарыг бичих
• Гарын үсгээ зурсан байна.

Хүсэлт гаргагч нь хуулийн этгээд бол:

• Байгууллагын нэр
• Албан ёсны хаяг
• Цахим шуудангийн хаяг
• Улсын бүртгэлийн дугаар
• Байгууллагыг төлөөлөх эрх бүхий этгээд нь гарын үсгээ зурсан байна

Бичгээр ийнхүү хүсэлт гаргаж мэдээлэл авахаас гадна цахим хэлбэрээр хүсэлтээ илгээж, хариу мэдээллийг дор нь хүлээн авах боломжтой. Энэ тохиолдолд цахим хүсэлтдээ тоон гарын үсэг зурах хэрэгтэй болно.

Мэдээлэл авах тухай иргэн, хуулийн этгээдийн хүсэлтийг хүлээн авч байгаа албан тушаалтан энэ хуульд зааснаас бусад шаардлага тавихыг хориглоно (11.2).

Тайлбарлах албагүй. Та мэдээлэл авах болсон шаардлага, үндэслэлээ тайлбарлахгүй байх эрхтэй. Мөн мэдээлэлтэй холбогдсон асуудлаар нэмэлт лавлагаа авах; агуулгын талаар амаар тайлбарлуулах; албан ёсны эх сурвалжийг мэдэх эрхтэй /Хуулийн 12.1/. Харин хуулийн 12.2 зүйлд зааснаар - хуульд заасан мэдээлэл авах журмыг биелүүлэх; - Монгол Улсын Үндсэн хууль, бусад хууль, бусдын эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг зөрчихгүй байх; - авах мэдээллээ бодитой тодорхойлсон байх үүрэг хүлээнэ.

• Эрх тэгш үйлчлүүлэх
• Мэдээлэл авах хэлбэрээ сонгох
• Мэдээлэлтэй холбогдсон асуудлаар нэмэлт лавлагаа авах
• Мэдээллийн агуулгын талаар амаар тайлбарлуулах
• Мэдээллийн албан ёсны эх сурвалжийг мэдэх
• Мэдээлэл авах эрхийг тань зөрчсөн гэж үзвэл эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтанд гомдол гаргах
• Хуульд заасан бусад эрх.

• Хуульд заасан мэдээлэл авах журмыг биелүүлэх
• Мэдээлэл авах эрхээ хэрэгжүүлэхдээ Монгол Улсын Үндсэн хууль, бусад хууль болон бусдын эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг зөрчихгүй байх
• Авах мэдээллээ бодитой тодорхойлсон байх зэрэг болно.

Танд мэдээлэл өгч буй төрийн байгууллага нь шаардлагатай тохиолдолд танаас үйлчилгээний хөлс авч болох бөгөөд тухайн хөлс нь уг мэдээллийг хувилах, хэвлэх, шуудангаар илгээхэд гарах зардлаас хэтэрч болохгүй. Засгийн газрын 2013 оны 54 дүгээр тогтоолд үйлчилгээний хөлс нь А4 хэмжээтэй нэг нүүр мэдээллийг хэвлэх, хувилах зардлыг 50 төгрөг байхаар баталсан. Ахмад настан болон хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хувьд хөлс төлөхгүй.

Мэдээлэл авах тухай иргэн, хуулийн этгээдийн хүсэлтийг хүлээн авсан албан тушаалтан дараах 2 тохиолдолд буцааж болно.

• 11.3-д заасан шаардлага буюу эцэг /эх/-ийн нэр, өөрийн нэр, оршин суугаа газрын буюу цахим шуудангийн хаяг, утасны дугаар, иргэний үнэмлэх, эсхүл түүнтэй адилтгах бичиг баримтын дугаарыг бичиж, гарын үсэг зурсан байх шаардлагыг хангаагүй бол
• Хүссэн мэдээлэл тухайн байгууллагын эзэмшилд байхгүй, хүсэлтийг өөр байгууллагад шилжүүлэх боломжгүй бол хүсэлтийг буцаана.

• Мэдээлэл хүсэгч нь мэдээлэл авах хэлбэрээ сонгох эрхтэй /Хуулийн 12.1 зүйл/
• Хүссэн мэдээллээ амаар, бичгээр, цахим хэлбэрээр авч болно. Мөн мэдээлэлтэй биечлэн танилцаж болно.

Хариуг шууд өгөх боломжтой хүсэлтийг тухай бүр шийдвэрлэж хариуг өгнө. Хуульд өөрөөр заагаагүй бол ажлын 7 өдрийн дотор өгнө. Шаардлагатай гэж үзвэл энэ хугацааг нэг удаа 7 хоногоор сунгаж болно.

Болно. Хуулийн 17 дугаар зүйлд зааснаар иргэн, хуулийн этгээдийн мэдээлэл авах эрхийг зөрчсөн байгууллага, албан тушаалтны үйлдэл, эс үйлдлийн талаар

• Дээд шатны байгууллага, албан тушаалтан
• Хүний эрхийн Үндэсний комисс, эсхүл
• Захиргааны хэргийн шүүхэд гомдол гаргаж болно.

Мэдээлэл өгөөгүй төрийн албан хаагчид Төрийн албаны тухай хуулийн 26 дугаар зүйлд заасан сахилгын шийтгэлийн аль нэгийг ногдуулна. Иргэн, хуулийн этгээдийн мэдээлэл авах эрхийг гурав буюу түүнээс дээш удаа зөрчсөн, мөн хууль бусаар мэдээллийг нуун дарагдуулах, мэдээ, баримт бичгийг хуурамчаар үйлдэх, засварлах, устгах болон иргэний мэдээлэл авах эрхийг бусад хэлбэрээр зөрчсөн нь төр, иргэн, аж ахуйн нэгж, бусад байгууллагад их хэмжээний хохирол учруулсан буюу учруулж болох байсан нөхцөлд албан хаагчийг эрх бүхий этгээд төрийн албанаас хална.

Харин шийдвэр гаргах эрх бүхий этгээдийг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг тав дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгоно.

Хуульд зааснаар нийтийн буюу иргэд Та бидний ашиг сонирхлыг илэрхийлэн захирамжилсан шийдвэр гаргадаг дараах байгууллагуудыг захиргааны байгууллага гэж ойлгох ба эдгээрт Захиргааны ерөнхий хууль хамаарна.

• Төрийн гүйцэтгэх эрх мэдлийг хэрэгжүүлдэг төв, орон нутгийн бүх байгууллага. Үүнд тухайлбал, бүх шатны засаг дарга нар, иргэдийн хурал
• Хууль тогтоомжийг биелүүлж, захирамжилсан шийдвэр гаргадаг Засгийн газрын бус бие даасан агентлаг, түүнтэй адилтгах нийтийн эрх зүйн бусад байгууллага
• Захиргааны чиг үүргийг хууль болон нийтийн эрх зүйн гэрээний үндсэн дээр шилжүүлэн авсан этгээд
• Үйлчилгээг нь нийтээс заавал хэрэглэдэг төрийн ба холимог өмчийн сургууль, эмнэлэг, хэвлэл мэдээлэл, харилцаа холбоо, тээвэр, эрчим хүчний зэрэг байгууллагын захиргаа
• Нутгийн өөрөө удирдах байгууллага болон шийдвэр, үйл ажиллагаанд нь захиргааны хэргийн шүүхэд гомдол гаргахаар хуульд тусгайлан заасан байгууллага
• Захиргааны байгууллага байнгын бус, нэг удаагийн шинжтэй асуудлыг шийдвэрлэж зохицуулахаар байгуулагдаж болох бөгөөд татан буугдсан тохиолдолд түүнийг байгуулсан, томилсон эрх бүхий этгээд эрх зүйн үр дагаврыг хариуцна.

Түүнчлэн Монгол Улсын Их Хурал, Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэц, бүх шатны шүүх, прокуророос хуульд заасан эрх мэдэл буюу хууль тогтоох, гэмт хэрэг, эрх зүйн маргаан хянан шийдвэрлэх онцгой бүрэн эрхийнхээ дагуу гаргасан шийдвэрээс ердийн захиргааны чиг үүрэг, шийдвэртэй нь холбогдуулан уг байгууллагыг захиргааны байгууллагад тооцно.

Үүнээс гадна нийтийн эрх зүйн асуудлаар бие даан, өөрийн нэрийн өмнөөс дангаар захиргааны шийдвэр гаргах бүрэн эрх хуулиар тусгайлан олгогдсон албан тушаалтныг захиргааны байгууллага гэж үзнэ.

• захиргааны шийдвэр гаргах ажиллагааны талаар хуульд заасан журмын дагуу мэдээлэл авах, холбогдох баримт бичгийг хуулбарлан авах
• тухайн захиргааны шийдвэрийг гаргах эрх бүхий албан тушаалтны талаар Мэдээллийн ил тод байдал ба мэдээлэл авах эрхийн тухай, Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуульд заасан журмын дагуу мэдээлэл авах
• өөрийн гаргаж өгсөн баримт бичгийн баталгаажсан хуулбар болон эх хувийг буцаан авах
• захиргааны шийдвэр гаргахаас өмнө оролцогч нотлох баримт гаргах, шаардлагатай баримт бичгийг бүрдүүлэн өгөх
• хэрэгжүүлэхийг хүссэн төсөл, үйл ажиллагаа, төлөвлөгөө, өргөдөл, хүсэлтийн талаар мэдээлэл авах
• хуульд заасан журмын дагуу захиргааны байгууллагын бүртгэл, архивын баримттай танилцах
• захиргааны байгууллагыг хуулиар хүлээсэн чиг үүргээ хэрэгжүүлэхийг шаардах
• хуульд заасан бусад эрх.

Захиргааны байгууллагын зүгээс Таныг сонсох, тайлбар авах үйл ажиллагааг СОНСОХ АЖИЛЛАГАА гэж хуульд зааснаар нэрлэнэ. Сонсох ажиллагаа нь хэлбэрийн хувьд:

• сонсгол зохион байгуулах
• саналыг бичгээр авах
• биечлэн уулзах
• утсаар санал авах
• цахим хэлбэрээр санал авах
• төлөөлөгчөөр дамжуулж санал авах хэлбэртэй байна гэж хуульд заажээ.

Сонсох ажиллагаанд 20 хүртэлх тооны оролцогч оролцох бол Захиргааны байгууллага сонсох ажиллагааг хэрхэн, ямар хугацаанд зохион байгуулах талаарх мэдэгдлийг Танд хүргүүлэх үүрэгтэй бөгөөд үүнд:

• сонсох ажиллагааг явуулах журам, ажиллагаа явуулах он, сар, өдөр, цаг, байрлал, дарааллын талаарх мэдээлэл
• захиргааны шийдвэр гаргах эрх олгогдсон хууль, захиргааны хэм хэмжээний актын зүйл, заал,
• захиргааны шийдвэр гаргах тухайн асуудлын талаарх мэдээлэл, үндэслэлийг заавал дурдсан байх үүрэгтэй.

Харин 21-ээс дээш тооны оролцогч байгаа бол Захиргааны байгууллага дээрх мэдэгдлийг нэг бол оролцогчдын төлөөлөгчид хүргүүлэх эсхүл хэвлэл мэдээллийн хэрэгслэл ашиглан мэдээлэл хүргэх үүрэгтэй байхаар хуульд заажээ.

Дараах тохиолдолд сонсох ажиллагаа явуулахгүй байж болно:

• нийтийн ашиг сонирхолд сөргөөр нөлөөлөхөөр бол
• гарцаагүй байдлын улмаас, эсхүл нийтийн ашиг сонирхлын үүднээс хойшлуулшгүй ажиллагаа явуулах шаардлагатай бол
• иргэн, хуулийн этгээдийн өргөдөл, гомдлыг ханган шийдвэрлэж байгаа тохиолдолд
• захиргааны шийдвэрийг техник хэрэгслийн тусламжтайгаар гаргаж байгаа бол
• захиргааны шийдвэр гүйцэтгэх ажиллагаа явуулж байгаа бол
• байгууллага, хувь хүний нууцын тухай хууль тогтоомжоор хамгаалагдсан бусдад дамжуулах боломжгүй мэдээлэлд хамаарах бол.

Таны гаргасан өргөдөл, гомдлыг хүлээн авч бүртгэсэн бол “Иргэд хүлээн авах төв”-ийн мэргэжилтэнд нэн даруй, хянан шийдвэрлэх эрх бүхий албан тушаалтанд тухайн өдөрт нь шилжүүлдэг.

Харин хүлээн авсан албан тушаалтан нь өргөдөл, гомдолтой танилцаж өөрөө хянаж шийдвэрлэхээргүй асуудал бол түүнд ____ тэмдэглэл хийж харьяалах доод шатны байгууллага, албан тушаалтанд мөн өдөрт нь шилжүүлдэг.

Ийнхүү дээд шатны байгууллагаас шилжин ирсэн өргөдөл, гомдлыг өөрийн эрхлэх асуудлын хүрээ болон үйл ажиллагааныхаа чиг үүрэгтэй хамааралтай эсэхийг хянаж үздэг. Хэрвээ чиг үүрэгтэй нь хамааралгүй бол тус өргөдлийг цохон ирүүлсэн байгууллага руу буцаан шилжүүлдэг. Энэхүү үйл явц нь ажлын гурван хоногт багтах ба www.ub1200.mn цахим хуудаст тэмдэглэнэ.

Дээд шатны байгууллагаас шилжин ирүүлсэн өргөдөл, гомдолтой танилцсан албан тушаалтан өөрөө хянаж шийдвэрлэхээр бол асуудлыг бүх талаас нь нягтлан судалж, нэг мөр эцэслэдэг.

Хянан шийдвэрлэхдээ албан бичиг, маягт, тусгай зөвшөөрөл, дүгнэлт, тодорхойлолт, магадлагаа зэрэг баримт бичиг ашигласан бол түүнийг хавсаргаж www.ub1200.mn цахим хуудаст тэмдэглэх бөгөөд энэ үйл явцад “Иргэд хүлээн авах төв”-ийн мэргэжилтнүүд хяналт тавина. Шийдвэрлэхдээ дараах хугацаанд багтаахыг эрмэлзэн ажилладаг байна.

• Нэгд, Иргэнээс нэмэлт баримт, мэдээлэл бүрдүүлэх шаардлагагүй бөгөөд шийдвэрлэж буй албан тушаалтанд байгаа мэдээлэл нь хангалттай хариулах боломжтой тохиолдолд ажлын 8 цагийн дотор
• Хоёрт, Нэмэлт баримт, мэдээлэл бүрдүүлэх, өөр байгууллага, албан тушаалтнаас тодруулга, лавлагаа авч судалж шийдвэрлэх өргөдөл, гомдлыг ажлын 5 хоногийн дотор
• Гуравт, Шалгаж тодруулах шаардлагатай мөн тодорхой ажиллагаа хийгдэх боловч ажлын хэсэг болон зөвлөл, комисс, хорооны хурлаар хэлэлцүүлэх шаардлагагүй өргөдөл, гомдлыг анх бүртгэсэн өдрөөс хойш ажлын 15 хоногийн дотор
• Дөрөвт, Газар дээр нь нягтлан шалгах, судалгаа хийх, мэргэжлийн байгууллагын дүгнэлт гаргуулах шаардлагатай, ажлын хэсэг болон зөвлөл, комисс, хорооны хурлаар хэлэлцүүлэн шийдвэрлэх өргөдөл, гомдлыг анх бүртгэсэн өдрөөс хойш хуанлийн 30 хоногийн дотор тус тус хянан шийдвэрлэнэ.

Өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэхээр ажиллаж байгаа байгууллага, нэгжүүд хугацааг сунгуулахаар бол энэ тухай хүсэлтээ “Иргэд хүлээн авах төв”-д албан бичгээр, утсаар, эсхүл биечлэн гаргаж болно. Харин шийдвэрлэх хугацааг “Иргэд хүлээн авах төв”-өөс нэг удаа хуанлийн 30 хүртэлх хоногоор сунгаж болно. Гэхдээ шийдвэрлэх хугацааг сунгасан гэдгээ иргэнд мессеж /SMS/-ээр мэдэгдэх үүрэгтэй.

Хариуцсан ажилтан нь хянан шийдвэрлэснийхээ дараа www.ub1200.mn цахим хуудаст хэрхэн шийдвэрлэсэн талаар хаалтын тэмдэглэл хөтөлж, өргөдлийг хаах бөгөөд ингэснээр энэ тухай иргэнд мессеж /SMS/ илгээнэ. Шаардлагатай тохиолдолд тухайн албан тушаалтан иргэнтэй утсаар холбогдож, эсхүл биечлэн уулзаж түүний өргөдлийг хэрхэн шийдвэрлэсэн тухай танилцуулж болно. Өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэсэн тухай тэмдэглэлийг www.ub1200.mn-д оруулж, энэ тухай иргэнд цахим болон бусад хэлбэрээр мэдэгдэн хариутай танилцах боломжийг бүрдүүлснээр өргөдөл, гомдлын хариуг өгсөнд тооцно. Албан бичгээр ирүүлсэн өргөдөл, гомдлын хариуг заавал албан бичгээр өгөх бөгөөд энэ тухай тэмдэглэлийг өргөдөл, гомдлын нэгдсэн программд оруулж, уг албан бичгийг файл болгон хавсаргана.

“Иргэд хүлээн авах төв” нь иргэн өөрийнхөө гаргасан өргөдөл, гомдлын шийдвэрлэлт, түүний явцын талаар “Иргэд хүлээн авах төв”-д болон www.ub1200.mn цахим хуудас, Smart UB аппликейшн ашиглаж, мөн 1200 тусгай дугаарын утсанд холбогдож мэдээлэл авах нөхцөлийг тус тус бүрдүүлж ажиллана.

Иргэний гаргасан өргөдөл, гомдлыг эцэслэн шийдвэрлэсний дараа уг асуудлаар нийслэлийн нутгийн захиргааны байгууллагад дахин хандах шаардлагагүй гэж энэ журмын 4.8 дахь хэсэгт заасан эрх бүхий этгээдээс үзвэл өргөдөл, гомдлын шийдвэрлэлтийн хариуг маягт №1, маягт №2 (эдгээр маягтын аль тохирох) дээр хэвлэн эрх бүхий этгээд гарын үсэг зурж тамга, тэмдгээр баталгаажуулна.

ӨРГӨДӨЛ

Гомдол гаргахаас бусад асуудлаар төрийн байгууллага, албан тушаалтанд хандан гаргасан хүсэлт. Өргөдөл нь санал болон мэдэгдлийн шинжтэй байж болно.

САНАЛ

Төрийн ба нутгийн удирдлагын байгууллага, албан тушаалтны үйл ажиллагааг сайжруулах, шинэчлэх талаар гаргасан иргэний хүсэлт юм.

МЭДЭГДЭЛ

Үндсэн хууль, бусад хууль тогтоомжид заасан хүний эрх, эрх чөлөөг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон иргэдээс гаргасан хүсэлт.

ГОМДОЛ

Төрийн байгууллага, албан тушаалтны шийдвэр, үйл ажиллагаа нь иргэдийн хуулиар хамгаалагдсан эрх, эрх чөлөө, ашиг сонирхлыг зөрчсөн гэж үзэж сэргээлгэхээр гаргасан хүсэлт юм.

Нийслэлчүүдийн хувьд “Өргөдөл, гомдлын нэгдсэн цахим систем” буюу www.ub1200.mn цахим хуудсыг ашиглах нь цаг хугацаа, зардал хэмнэх сайн талтай ч хэрэв Интернетэд холбогдох боломжгүй бол өргөдөл гомдол, санал хүсэлтээ амаар, бичгээр, утсаар өгч болно.

Иргэдээс захиргааны байгууллага, албан тушаалтанд гаргаж буй өргөдөл, гомдлын агуулга болон шийдвэрлүүлэхийг зорьж буй асуудал нь давхцах тохиолдол олон гардаг. Энэ нь хотын захиргааны байгууллагаас сая гаруй иргэн үйлчилгээ авдаг учраас бидэнд тулгарсан асуудлууд ижилхэн байгааг харуулна. Дараах тохиолдолд таны өргөдөл, гомдлыг буцаана:

• Өргөдөл, гомдолд дурдагдвал зохих мэдээлэл дутуу бол;
• Таны өргөдөл, гомдолд дурдсан асуудлаар шүүхийн хүчин төгөлдөр шийдвэр өмнө нь гарчихсан бол дахин хэлэлцэж хянах шаардлагагүй гэсэн үг;
• Түүнчлэн таны гаргасан өргөдөл, гомдлын талаар дахин хандах шаардлагагүй гэсэн эрх бүхий байгууллагын шийдвэр нь гарсан бол;
• Бага насны хүүхэд болон шүүхийн хүчин төгөлдөр шийдвэрээр эрхийн бүрэн чадамжгүйд тооцогдсон этгээд нь асран хамгаалагчаараа төлөөлүүлэлгүй өөрөө хандсан зэрэг шалтгаанууд байдаг.

Хуулиараа Нийслэлийн нутгийн захиргааны байгууллага шийдвэрлэх боломжгүй эсвэл үйл ажиллагаа, чиг үүрэгт нь хамаагүй асуудлаар өргөдөл, гомдол гаргасан бол;

Тухайн асуудлаар иргэд, олон нийтээс гомдол хүлээн авахгүй байхаар албан ёсоор зарласан бол. Жишээлбэл,

• үнэ төлбөргүй орон сууц хүсэх
• шүүхээр хянан хэлэлцэх шатандаа байгаа асуудал
• захиргааны байгууллагын шийдвэрийн талаар дээд шатны байгууллагад нь хандаж буй тохиолдолд хуулийн хугацааг хэтрүүлсэн бол
• тэтгэмж, мөнгөн болон эд материалын тусламж, дэмжлэг үзүүлэх тухай хууль тогтоомжид зааснаас бусад асуудлаар, эсхүл хуулиар тогтоосноос хэтэрсэн мөнгөн дүнтэй бол

Дээрхээс гадна бусад холбогдох хууль тогтоомжид тусгайлан заасан нөхцөл зэрэгт таны өргөдөл, гомдлыг буцаах юм.