2020 оны Улсын Их Хурал (УИХ)-ын сонгууль нь Ковид-19 халдварын тархалт дэлхий нийтийг түгшээн хүн амын эрүүл мэндээс гадна нийгэм, улс төр, эдийн засагт хүчтэй нөлөөлсөн онцгой нөхцөлд болж өнгөрснөөрөө онцлог байв. Энэ удаагийн ээлжит сонгуулиар ардчилсан сонгуулийн тогтмол, бүх нийтийн, тэгш байх гол зарчмуудад хамаатай цаашид маргаан мэтгэлцээн дагуулсаар байх магадлалтай, сургамж болохуйц асуудлууд нэлээд өрнөлөө. Эдгээрийн заримыг доор тоймлон тайлбарлав.

Олон нийтийн сүлжээнд хүний эрхийг хамгаалах тухай хуулийн талаар олон улсын эрх зүйчдийн дүгнэлт Монгол Улсын Их Хурлаас 2023 оны нэгдүгээр сарын 20-нд баталсан Олон нийтийн сүлжээнд хүний эрхийг хамгаалах тухай хууль нь олон улсын эрх зүйн актуудад хэрхэн нийцэж байгаа талаар Ашгийн төлөө бус хуулийн олон улсын төв (АТБХОУТ)-ийн эрх зүйчдийн  гаргасан хураангуй дүн шинжилгээ, зөвлөмжийг ННФ-аас эрхлэн гаргадаг Хуулийн шүүмжийн энэ удаагийн дугаарт нийтэллээ. Монгол Улсын Засгийн газраас Олон нийтийн сүлжээнд хүний эрхийг хамгаалах тухай хуулийн төслийг 2023 оны нэгдүгээр сарын 18-нд УИХ-д өргөн мэдүүлсэн бөгөөд тус хуулийг УИХ, УИХ-ын байнгын хороодоор яаралтай горимоор хэлэлцэн, гурав хоногийн хугацаанд багтаан нэгдүгээр сарын 20-нд баталсан билээ. Иргэний нийгмийн зүгээс дээрх  хууль нь иргэдийн үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх, хэвлэн нийтлэх Үндсэн хуулиар баталгаажсан эрхийг зөрчих өндөр эрсдэлтэй, хууль батлахад баримтлахаар хуульчилсан процессыг зөрчсөн зэрэг шалтгаанаар хүчтэй шүүмжилсэн. Улмаар Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У. Хүрэлсүх уг хуульд бүхэлд нь хориг тавьсан юм.

2020 оны Улсын Их Хурал (УИХ)-ын сонгууль нь Ковид-19 халдварын тархалт дэлхий нийтийг түгшээн хүн амын эрүүл мэндээс гадна нийгэм, улс төр, эдийн засагт хүчтэй нөлөөлсөн онцгой нөхцөлд болж өнгөрснөөрөө онцлог байв. Энэ удаагийн ээлжит сонгуулиар ардчилсан сонгуулийн тогтмол, бүх нийтийн, тэгш байх гол зарчмуудад хамаатай цаашид маргаан мэтгэлцээн дагуулсаар байх магадлалтай, сургамж болохуйц асуудлууд нэлээд өрнөлөө. Эдгээрийн заримыг доор тоймлон тайлбарлав.

Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Хөгжлийн Хөтөлбөрийн хүрээнд анх дэлхий даяар цахим засаглал нэр томъёонд тулгуурлан мэдээллийн технологийн х өгжил дэвшлийг төрийн удирдлагад нэвтрүүлэх ажлыг эрчимтэйгээр зохион байгуулж улс орон бүрт энэ талаар тусламж, дэмжлэг үзүүлсээр ирсэн билээ. НҮБ -ийн Хөгжлийн хөтөлбөрийн зүгээс 2002 оноос хойш тогтмол энэх үү хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг үнэлэх мониторинг судалгааг дэлхийн бүх улс орныг хамруулан хийсээр байна.

Салбарын 20 мэргэжилтнийг урьж, сэтгэцийн эрүүл мэндийн чиглэлээр Монгол Улсад тулгамдаж буй асуудал, энэ чиглэлээр ХЭҮК бүрэн эрхийнхээ хүрээнд манлайлж ажиллах боломжтой гэж үзсэн асуудлаар санал солилцсон Чухал сэдвийг хүлээн авна уу.

 Монгол Улсын Үндсэн Хуульд 2019 онд оруулсан нэмэлт өөрчлөлтөд улс төрийн намын төлөвшил, намын системийн хөгжлийг чиглүүлэхэд чухал нөлөө үзүүлэх хэд хэдэн заалт багтсан билээ. Тэдгээрээс “Нам Үндсэн хуулийн арван зургадугаар зүйлийн 10-т заасны дагуу байгуулагдаж, улсын хэмжээний бодлого дэвшүүлж ажиллана” хэмээх заалтыг энэ удаагийн Чухал сэдвээр онцолж байна.

Монгол Улсын Үндсэн Хуульд 2019 онд оруулсан нэмэлт өөрчлөлтөд улс төрийн намын төлөвшил, намын системийн хөгжлийг чиглүүлэхэд чухал нөлөө үзүүлэх хэд хэдэн заалт багтсан билээ. Тэдгээрээс арван есдүгээр зүйлийн хоёрт “Намыг Монгол Улсын сонгуулийн эрх бүхий иргэдийн нэг хувиас доошгүй тооны иргэн эвлэлдэн нэгдэж байгуулна” хэмээх заалтыг энэ удаагийн Чухал сэдвээр онцолж байна.

Дараах дүн шинжилгээг гагцхүү хуулийн төслийг хянаж үзсэний үндсэн дээр боловсруулсан бөгөөд хуулийн төсөл боловсруулагчид, иргэний нийгмийн байгууллагууд болон холбогдох төрийн байгууллагуудын зүгээс цаашид нарийвчлан авч үзүүштэй зарим асуудлыг онцолсон болно. Энэхүү дүн шинжилгээ нь бүрэн гүйцэд судалгаа биш бөгөөд мэдээлэл авах эрхийн үндсэн зарчмуудад голлон анхаарсан болохыг дурдах нь зүйтэй.

Энэхүү дүн шинжилгээнд олон улсын стандарт, тэдгээртэй холбогдон бий болж буй сайн туршлагатай харьцуулахад анхаарал татахуйц зарим заалтыг онцлон авч үзсэн болно.

“Монгол Улсын Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай хууль”-ийн хэлэлцүүлгээс гарсан санал, шүүмжийг хүргэж байна.

Татварын ерөнхий хуулийн төслийн талаарх хэлэлцүүлгээс гарсан санал, зөвлөмжийг нэгтгэв.