Яаралтай горимоор олон нийтийн хэлэлцүүлэггүйгээр  батлагдсан Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулиар  шинэ тутам байгуулагдсан Хуримтлалын болон Хөгжлийн сангийн удирдлага, засаглал, хяналт, тайлагналын тогтолцоог нарийвчилсан зохицуулаагүйгээс  улс төрийн нөлөөлөл, авлига, ашиг сонирхлын зөрчил, үр ашиггүй зарцуулалт зэрэг зөрчил дутагдал давтагдан гарах эрсдэл хэвээр байна. Уг эрсдэлээс сэргийлж, сангуудын үйл ажиллагааг зөв оновчтой удирдан үр ашигтай ажиллуулахад судлаачид ямар шийдэл санал болгож байгааг энэхүү тайлангаас авч үзнэ үү.

Хууль тогтоомжийн төслийн хүний эрхэд үзүүлэх нөлөөллийг үнэлэх хууль зүйн шаардлага, түүний хэрэгжилтийг үнэлэх зорилгоор энэхүү бодлогын шинжилгээг хийлээ. Энэ хүрээнд 2023 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс 2024 оны 6 дугаар сарын 30-ны өдөр хүртэлх хугацаанд Монгол Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн бөгөөд www.lawforum.parliament.mn, www.d.parliament.mn цахим хуудаст нийтлэгдсэн нийт 135 хуулийн төсөлд хүний эрхийн нөлөөллийн үнэлгээ хийсэн байдлыг тоон болон чанарын аргаар үнэлэв.

Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөл нь геологи, хайгуулын ажлын тайлан, ордын нөөц, түүнийг ашиглах техник-эдийн засгийн үндэслэлийг батлах зэрэг уул уурхайн төсөлтэй холбоотой гол шийдвэрийг гаргадаг тус салбарын нэгэн чухал институт билээ. Тэгвэл энэхүү чухал институтын шийдвэр, үйл ажиллагааны ил тод байдал, түүнийг сайжруулах хэрэгцээ, шаардлага, энэ чиглэлээр хууль эрх зүйн орчныг бэхжүүлэхтэй холбоотой санал зөвлөмжийг энэхүү тайлангаас хүлээн авч танилцана уу.

Энэхүү тайлангаас сүүлийн үед түгээмэл гарч буй нэн яаралтай горимоор хууль тогтоомж батлан гаргах үйл явцад анхаарах асуудал, түүнийг залруулах арга хэмжээний санал зөвлөмжийг хүлээн авч танилцана уу.

Энэхүү бодлогын шинжилгээгээр хэрэгцээг үндэслэн газар чөлөөлөхөд “зайлшгүй байдал”-ыг бодитойгоор үнэлэн тогтоох чиглэлээрх өнөөгийн эрх зүйн зохицуулалтыг хүний эрхийн зарчим, стандарт, бусад улс орны туршлагатай харьцуулан шинжилж, тодорхой шийдлүүдийг санал болгохыг зорилоо. 

Энэхүү бодлогын шинжилгээгээр сүүлийн үед батлагдсан төлөвлөлт, бүтээн байгуулалттай холбоотой хууль тогтоомж, тэдгээрийн төсөлд шинжилгээ хийж, Захиргааны ерөнхий хуульд нийцүүлэхтэй холбоотой санал зөвлөмж боловсрууллаа.  

Төсвийн тухай хуулийн хамт өргөн баригдаж батлагдсан хуулиудад дүн шинжилгээ хийх замаар “дагалдах хууль” гэх ойлголтын агуулга, шалгуурыг нарийвчлан тодорхойлох зорилгоор энэхүү бодлогын шинжилгээг хийв. 

Төрийн өмчит компанид онцгой дэглэм тогтоох шийдвэрийн хууль зүйн үндэслэлд дүн шинжилгээ хийж, компанийн засаглалын зарчимд нийцэж буй эсэхийг тодорхойлох зорилгоор энэхүү бодлогын шинжилгээг хийлээ.

Төрийн өмчит компанийн хуулийн төсөл боловсруулагдаж байгаа энэ цаг үед ТӨК-ийн удирдлагад эрх мэдлийн оновчтой хуваарилалт бий болгох замаарТУЗ-ийн бие даасан байдлыг хангахын зэрэгцээ, хариуцлагын зөв тогтолцоо бий болгоход чиглэсэн бодлогын шинжилгээний тайланг хүргэж байна.

...эрдэс баялгийн гэрээнд ил тод байдал, олон нийтийн оролцоог хангах нь уг салбар дахь орлогын урсгалыг хянах, нийгмийн шударга ёсыг хангах, улмаар байгаль орчин, хүний эрх, эрх чөлөө, нийтийн ашиг сонирхлыг хамгаалахад чухал ач холбогдолтой билээ. Харин 2016 оны 7 дугаар сарын 1-ээс хэрэгжиж буй Захиргааны ерөнхий хууль нь эрдэс баялгийн гэрээний ил тод байдлыг хангахад чухал үүрэг гүйцэтгэнэ гэж үзэж буй.