Таны өмнө байгаа стратегийн баримт бичиг болон түүнийг хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн үйл ажиллагаа нь тус төслөөс гарч буй хамгийн анхны биет үр дүнгүүд юм. Харин сумын түвшинд бий болоод байгаа хөгжлийн шинэ түншлэлүүд, тухайн сумдын “бизнес эрхэлж” байгаа шинэ арга барил буюу илүү олныг хамарсан, оролцоот хэлбэр нь нүдэнд тэр бүр ил харагдахгүй үр дүнгүүд юм.

Таны өмнө байгаа стратегийн баримт бичиг болон түүнийг хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн үйл ажиллагаа нь тус төслөөс гарч буй хамгийн анхны биет үр дүнгүүд юм. Харин сумын түвшинд бий болоод байгаа хөгжлийн шинэ түншлэлүүд, тухайн сумдын “бизнес эрхэлж” байгаа шинэ арга барил буюу илүү олныг хамарсан, оролцоот хэлбэр нь нүдэнд тэр бүр ил харагдахгүй үр дүнгүүд юм.

Энэ бол “XXI зууны Монгол, ямар Монгол байх вэ? Одоогийнх шигээ ажилгүйдэл, ядууралд нэрвэгдсэн буурай хөгжилтэй гуйлгачин орон байх уу? Аль эсвэл цаг үеэ олж дэлхийн нийгэмлэгтэй хөл нийлүүлэн хөгжиж, даяаршлын эрний үлгэр дууриалал болсон тэргүүний хөгжилтэй жижиг орон байх уу? ...” гэх зэрэг өргөн хүрээтэй олон, олон асуудлыг хөндөж байгаад гол утга учир нь оршино.

Хөдөөгийн хөгжлийн асуудал нь Монгол улсын хөгжлийн нэг чухал бүрэлдэхүүн хэсэг юм. Энэ илтгэлд хөдөөгийн хөгжил гэдгийг өргөн хүрээгээр нь биш хөдөө аж ахуйн салбарын хөгжилтэй уялдуулан харуулахыг хичээв.

Шинэ шинж чанарыг агуулсан бүс нутгийн худалдааны гэрээ байгуулах явц эрчимжлээ. Энэ үйл явц нь Монгол улс шиг хөгжиж буй улсуудад харьцангуй давуу талаа ашиглах өргөн бололцоо олгож байна. Монголын эдийн засгийн болон нийгмийн тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэх, мөн өөрчлөлт шинэчлэлтийн үйл явцыг хөнгөвчлөх нэг чухал хэрэгсэл нь дэлхийн болон бүс нутгийн эдийн засгийн интеграцид бүрэн хамрагдах явдал хэмээн үзэж байна.

Монгол Улсад бүртгэлтэй нийт аж ахуйн нэгжийн 40 орчим хувь нь орлогын албан татварыг их бага хэмжээгээр төлдөг ба нийт татвар төлөгчдийн хоёр хүрэхгүй хувь нийт төлөгдөж буй орлогын албан татварын 96 хувийг бүрдүүлдэг байна. Түүнчлэн аж ахуйн нэгжүүд татварт зориулан тайлан гаргах, эсвэл орлогын албан татвар төлөхгүй байх боломжид нийцүүлэн тайлагнадаг ба татварын байцаагчдын 80 орчим хувь нь аж ахуйн нэгжийн татварыг хураалтын үйл ажиллагаанд ажилладаг болохыг судалгааны дүн харуулжээ. 

Дэлхий нийт иргэний нийгмийн бүлгүүдийн төсвийн чиглэлээр хэрэгжүүлж байгаа шинэлэг ажлууд болоод цаашдын хүчин чармайлтад тус дөхөм болж, татварын бодлогод нөлөөлөлх чадварыг нь бэхжүүлэн, Засгийн газраа илүү хариуцлагатай байлгаж, иргэдийнхээ нэн ялангуяа эмзэг бүлгийнхний эрэлт хэрэгцээг илүүтэй хангадаг болгоход нь энэхүү гарын авлага тусална гэдэгт итгэлтэй байна.

Энэхүү гарын авлага нь мониторингийн тухай үндсэн ойлголт, мониторинг хийх аргачлал, түүний гол үр дүн болох тайланг бичих, нөлөөллийн үйл ажиллагааг зохион байгуулах талаар өгүүлэх бөгөөд энгийн ойлгомжтой ашиглахад хялбар болсон байх хэмээн найдаж байна.

Өөрсдийн үйл ажиллагаанд төсвийн дүн шинжилгээг хамруулсан, эсвэл төсвийн дүн шинжилгээг ажлынхаа цөм болгосон хэдэн арван төрийн бус байгууллага өнөөдөр дэлхийн өнцөг булан бүрт үйл ажиллагаа явуулж байна. Ядуучуудын асуудлыг шийдвэрлэх, засаглалын тогтолцоог сайжруулахад төсвийн практик үйл ажиллагаа учир утгатай хувь нэмэр оруулж чадах нь тэдний хүчин чармайлтаар баталгаажиж байгаа юм.

Судалгаанд зах зээл дээр хүчтэй монополь эрх мэдэл бүхий цахилгаан, дулааны салбар; төгс бус өрсөлдөөнтэй салбарууд болох газрын тосны гол нэр төрлийн бүтээгдэхүүн, үүрэн холбоо, мах, ноолуур, нийтийн тээврийн салбар; шударга бус өрсөлдөөн гүнзгийрч буй төсвийн хөрөнгөөр бараа, үйлчилгээг худалдан авч байгаа процесс; төрийн зохицуулалт, лиценз, зөвшөөрөл олгогддог уул уурхайн салбар, газрын зах зээлийг сонгосон байна.