Naranchuluun 
Уурхайн нөлөөллийн бүсэд амьдарч буй иргэд эрхээ хамгаалах боломж эрэлхийлж байна
Нээлттэй Нийгэм Форум ба Дэлхийн нөөцийн хүрээлэнтэй хамтран 2013 оноос эхлэн “Иргэдийн байгаль орчны мэдээлэл авах эрхийг баталгаажуулах нь” (The Strengthening the Right to information for People and the Environment – STRIPE) төслийг хэрэгжүүлж байна. Төслийн эхний үе шатуудад Туул голын эрэг дагуух Төв аймгийн Заамар сум, түүний Хайлааст баг, Нийслэлийн Хан-Уул дүүргийн 13-р хороо буюу Туул тосгон, Шувуун фабрик ба зэргэлдээх 12 дугаар хороо буюу Биокомбинатын нутаг дэвсгэрийн байгаль орчны нөхцөл байдал, тэнд амьдарч байгаа иргэд, оршин суугчдын эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхийн асуудлаар хэрэгжүүлсэн. Төслийн багийнхан 2019 оны 9 дүгээр сарын 24-өөс 10 дугаар сарын 1-ний өдрүүдэд төсөл хэрэгжсэн газруудад ажиллалаа.
“Иргэдийн байгаль орчны мэдээлэл авах эрхийг баталгаажуулах нь” төсөл орон нутгийн иргэдийн оролцоонд тулгуурласан төрийн бус байгууллагууд байгуулахад дэмжиж, хуулийн хүрээнд байгаль орчны талаар мэдээлэл олж авах, аюулгүй орчинд амьдрах эрхээ баталгаажуулах, нийтийн эрх ашгийг нэхэмжлэн хамгаалах чиглэлд дэмжин ажиллаж байна. Нийслэлийн Хан-Уул дүүргийн 13-р хороо буюу Туул тосгон, Шувуун фабрик ба зэргэлдээх 12 дугаар хороо буюу Биокомбинат, хил залгаа Төв аймгийн Алтанбулаг сумдын суурьшлын бүсэд хайрга дайрганы үйлдвэрлэл эрхлэх зөвшөөрлийг аль шатанд, ямар албан тушаалтан олгож буй, ингэхдээ бүсийн тухайн оршин суугчдаас санал авсан эсэх, нэгэнт олборлолт эхэлсэн компаниудын үйл ажиллагааны улмаас иргэдийн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрх зөрчигдөж буй асуудлаар ажиллаж, Туул голын сав дагуу хууль бус олборлолт явуулж байсан 96 тусгай зөвшөөрлийг цуцлуулж, УИХ-ын Өргөдлийн байнгын хорооноос Туул голыг хамгаалахтай холбоотой 03, 05 тоот тогтоол гаргуулж, хэрэгжилтийг хангуулахад анхаарч энэ хүрээнд Засгийн газарт 31 үүрэг даалгаврыг хүргүүлсэн. Түүнчлэн иргэдийн оролцоонд тулгуурлан байгуулсан төрийн бус байгууллагууд стратегийн өмгөөлөл хийж, “Боржигоны тал” ХХК-ны Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын нарийвчилсан үнэлгээний тайланг хүчингүй болгуулах нэхэмжлэлийг Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхэд гаргаад байна.
Харин Төв аймгийн Заамар сумын хувьд Засгийн газраас 2017 онд зарласан Алт-2 хөтөлбөрийн хүрээнд орон нутгийн тусгай хамгаалалттай газарт олгосон 21,169.58 га талбайг хуулийн хүрээнд тэмцэл хийсний дүнд 15,541.08 болгосон. Шүүхэд нэхэмжлэл гаргаж, Нийтийн эрх ашгийн өмгөөлөл явуулсны үр дүнд талбайн хэмжээг 3964 га болгож багасгаад байна. 2018 оны 4 сараас хойш 3964 га талбайг цуцлуулахаар Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхэд дахин нэхэмжлэл гарган ажиллаж байгаа юм. Түүнчлэн Засгийн газрын шийдвэрээр бичил уурхай эрхлэгчдийн нөхөрлөлийн бүлгүүд компаниудын техникийн болон биологийн нөхөн сэргээлт хийсэн газруудад олборлолт хийсээр байгааг орон нутгийн ТББ-ууд бүртгэлжүүлэн, хариуцлагажуулах чиглэлд ажиллаж байна.
2018 оноос STRIPE төслийн хамрах хүрээ өргөжиж дээрх орон нутгуудаас гадна байгаль орчны хувьд онцгой ач холбогдолтой бүс нутгууд, мөн “Төлсөн авснаа нийтэл” эвслийн гишүүн байгууллагуудын үйл ажиллагаа явуулж буй зарим аймаг, сумдыг хамруулж байна. Үүнд Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сум багтаж байгаа юм. Энэ суманд өнөөдрийн байдлаар ашигт малтмалын 33 лиценз олгогджээ. Үүний дотроос Хятадын 100 хувийн хөрөнгө оруулалттай “АДАЭ” компани жоншны олборлолт эхлүүлсэн байна. Тус компани олборлолтын төслийнхөө Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээг хийхдээ багийн иргэдийн саналыг авалгүй, 13 хүний гарын үсгийг хуурамчаар бүрдүүлсэн төдийгүй өнөөг хүртэл ус ашиглах зөвшөөрөл авалгүйгээр эрх мэдэлтнүүдтэй тохиролцож хууль бус үйл ажиллагаа явуулж байгаа гэсэн гомдлыг Эрдэнэцагаанчууд хэлж байна. Мөн Эрдэнэцагаан сумын 3 дугаар багийн нутгаар Бичигтийн хилийн боомт хүртэлх “Петрочайна Дачин Тамсаг ” компанийн тээвэрлэлт 200-аад км дайрч өнгөрөхдөө ихээхэн хэмжээний тоосжилт үүсгэдэг нь тээврийн зам дагуух малчин өрхүүдийн амьдралд шууд нөлөөлж буй талаар ярьж байна. Тээвэрлэлтийн замыг уул ухаж, сул шороогоор нь засдаг бөгөөд зарим гол, горхины эх дээр шороо асгаж, замаа тэгшилдэг нь малчдын ундны ус ширгэхэд хүргэдэг байна. Иймд нутгийн иргэд дээрх компаниудийн үйл ажиллагааны улмаас зөрчигдөж буй эрхээ хамгаалж, тэмцэх боломжууд эрэлхийлж байгаа тухайгаа ярьж байна.
Иргэдийн байгаль орчны талаар мэдээлэл авах эрхийг баталгаажуулах төсөл нь иргэдийн мэдээлэл авах эрхээр дамжуулан тэдний орчны эрүүл мэндийг сайжруулах зорилготой. Иймд төслийн хүрээнд компаниудыг мэдээллээ нээлттэй болгох, шийдвэр гаргах явцад иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн нөлөөллийн тодорхой ажлууд зохион байгуулахад дэмжлэг үзүүлэх зорилготой уулзалт, сургалтуудыг Дэлхийн нөөцийн хүрээлэнгийн мэргэжилтэн Элизабет Мосс болон ННФ хамтран зохион байгууллаа. Энэхүү уулзалт, сургалтуудын үр дүнд орон нутгийн иргэдийн саналыг сонсож, цаашдын төлөвлөгөөндөө тусгах юм.
